Czy żyjemy już w trzech różnych światach pracy? Modele organizacji, które kiedyś dominowały na przemian, dziś funkcjonują równolegle. Ich współistnienie nie tylko komplikuje decyzje edukacyjne i zawodowe, ale również pogłębia chaos wartości i oczekiwań wobec młodego pokolenia. Jak edukacja dualna i ustawiczna mogą przygotować nas do funkcjonowania w tych równoległych rzeczywistościach?
Trzy systemy rzeczywistości pracy i ich implikacje dla kształcenia
Współczesny rynek pracy można opisać przez pryzmat trzech „rzeczywistości organizacyjnych":
-
Profesjonalna rzeczywistość pracy oparta na wartościach wspólnotowych, niezależności, dialogu i samorozwoju. Dominują tu zespoły interdyscyplinarne, zaufanie i orientacja na sens pracy, a nie tylko na efekty.
-
Fordowska rzeczywistość pracy — hierarchiczna, zadaniowa, wyznaczona przez zegar i plan, wciąż obecna w wielu instytucjach państwowych i przemysłowych.
-
Techniczna rzeczywistość pracy — coraz silniej zdominowana przez automatyzację, algorytmizację i metryczną kontrolę. Tu człowiek staje się „danymi" lub zasobem do optymalizacji.
Edukacja dualna – łącząca kształcenie teoretyczne z praktycznym doświadczeniem w przedsiębiorstwach – może być odpowiedzią na tę złożoność. Pozwala ona uczącym się doświadczyć różnych rzeczywistości pracy jeszcze przed podjęciem ostatecznych decyzji zawodowych, budując tym samym kompetencje adaptacyjne.
Kształcenie ustawiczne jako odpowiedź na zmienność rynku pracy
W świecie równoległych rzeczywistości zawodowych kształcenie ustawiczne przestaje być opcją, a staje się koniecznością. Tradycyjny model "jednorazowej" edukacji nie przygotowuje do płynnego przemieszczania się między różnymi modelami organizacyjnymi. Osoby, które zakończyły formalną edukację, mogą nie posiadać narzędzi do funkcjonowania w nowych kontekstach zawodowych. Badania Katarzyny Małgorzaty Stanek oraz Emilii Palankiewicz-Mitrut ukazują słabą obecność instytucjonalnego doradztwa w decyzjach edukacyjnych młodzieży:
- Doradcy zawodowi nie mają żadnego wpływu (0%) na wybór szkoły ponadpodstawowej,
- Nauczyciele poprzednich szkół mają minimalny wpływ (3%),
- Rola rodziców oceniona została jako umiarkowana (15%),
- 24% uczniów wskazuje czynniki pozainstytucjonalne (lokalizacja, zdrowie, chęć zdobycia zawodu),
- Aż 46% uczniów wskazało zainteresowania jako podstawę wyboru szkoły.
Te dane wskazują na potrzebę zintegrowania doradztwa zawodowego z edukacją dualną i ustawiczną, aby decyzje edukacyjne były podejmowane świadomie, w oparciu o rzeczywiste doświadczenie pracy.
AI jako wyzwanie dla edukacji dualnej
Sztuczna inteligencja wprowadza dodatkowy wymiar kolonizacji świata pracy – nie tylko w sensie automatyzacji, ale i wpływu na model myślenia. Edukacja dualna w tym kontekście nabiera szczególnego znaczenia – pozwala zrozumieć AI nie tylko teoretycznie, ale doświadczyć jej w praktyce zawodowej. Kluczowe jest, by edukacja dualna uczyła zarówno wykorzystywania AI jako narzędzia, jak i krytycznego podejścia do technologii. Praktyczne doświadczenie z AI w środowisku pracy pozwala uczącym się dostrzec zarówno możliwości, jak i ograniczenia tej technologii.
Potrzeba redefinicji relacji edukacja-praca
Dane wskazują, że aż 62% uczniów szkół ponadpodstawowych planuje kontynuować naukę na studiach wyższych. Choć może to świadczyć o wysokich aspiracjach, niesie również ryzyko wyboru ścieżki niedopasowanej do predyspozycji i rzeczywistych potrzeb rynku pracy.
Model edukacji dualnej może zniwelować ten problem poprzez:
- Wczesne włączenie praktyki zawodowej w proces kształcenia,
- Umożliwienie testowania różnych środowisk pracy jeszcze na etapie nauki,
- Budowanie relacji z pracodawcami, którzy stają się współodpowiedzialni za proces edukacyjny,
- Tworzenie płynnego przejścia między edukacją a pracą.
Kształcenie ustawiczne a trzy rzeczywistości pracy
Każda z trzech rzeczywistości pracy wymaga odmiennego podejścia do kształcenia ustawicznego:
- W rzeczywistości profesjonalnej – kształcenie ustawiczne służy pogłębianiu wiedzy i rozwijaniu refleksyjnej praktyki zawodowej,
- W rzeczywistości fordowskiej – kształcenie ustawiczne koncentruje się na doskonaleniu konkretnych umiejętności i adaptacji do zmieniających się procesów,
- W rzeczywistości technicznej – kształcenie ustawiczne musi umożliwiać nadążanie za szybkim rozwojem technologii przy jednoczesnym zachowaniu ludzkiej perspektywy.
Wnioski: integracja edukacji dualnej i ustawicznej
Jeśli chcemy przygotować młodych ludzi do funkcjonowania w równoległych rzeczywistościach pracy, musimy zintegrować elementy edukacji dualnej i ustawicznej w spójny ekosystem edukacyjny. Oznacza to:
- Przejście od modelu sekwencyjnego (najpierw nauka, potem praca) do modelu równoległego,
- Uznanie przedsiębiorstw za pełnoprawnych partnerów edukacyjnych,
- Stworzenie elastycznych ścieżek kształcenia, które można modyfikować w odpowiedzi na zmieniające się warunki,
- Wprowadzenie mikrokwalifikacji i krótszych form zdobywania kompetencji zawodowych,
- Rozwój kultury ciągłego uczenia się – nie tylko przez szkolenia, ale przez refleksyjną praktykę,
Właśnie na tej idei opierają się działania Śląskiej Akademii Nauki i Rozwoju, która wspiera rozwój praktycznych kompetencji zawodowych – zarówno wśród księgowych, jak i rzemieślników – tworząc środowisko edukacji osadzone w rzeczywistości różnorodnych kontekstów pracy, a nie w abstrakcyjnych schematach.
Źródła
Stanek Katarzyna, Palankiewicz-Mitrut Emilia, Wybory edukacyjno-zawodowe uczniów/uczennic szkół ponadpodstawowych, „Szkoła – Zawód – Praca“, R. 25 2023.
